Οι επιλογές και η στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ για την αναδιάρθρωση του Καλλικράτη
Σχηματοποιείται συν τω χρόνω η αρχιτεκτονική των αλλαγών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση που προτίθετα να θεσπίσει η κυβέρνηση. Το AmfissaFace παρουσιάζει τους βασικούς πυλώνες, τους κατευθυντήριους άξονες και τα θεμελιακά μέτρα που εμπεριέχονται στην εισήγηση του Προέδρου της αρμόδιας Επιτροπής, Κ. Πουλάκη, για την επαναθέσμιση του καλλικρατικού μοντέλου στην Αυτοδιοίκηση και την Αποκεντρωμένη Διοίκηση.
Α. Επιτελικό κράτος – Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση – Διαβαθμιδική συνεργασία
Η δημιουργία ενός επιτελικού κράτους, εκτός της εξαγγελίας, προϋποθέτει και επανασχεδιασμό ολόκληρου του διοικητικού συστήματος, με ουσιαστική μεταφορά εξουσιών, αρμοδιοτήτων και πόρων από το κέντρο προς τους περιφερειακούς και τοπικούς δημόσιους θεσμούς. Σε υπέρβαση της ισχύουσας σήμερα διάκρισης του κρατικού “κέντρου” που αποφασίζει και της αυτοδιοικητικής “περιφέρειας” που υλοποιεί, θα πρέπει το κεντρικό κράτος και η Τ.Α. να γίνουν αντιληπτά ως διακριτοί πόλοι του ενιαίου πολιτικού και διοικητικού συστήματος της χώρας, με κοινό στόχο την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο.
Στο πλαίσιο αυτά τα βασικότερα μέτρα θα είναι:
– Αποσυνδέονται πλήρως οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις από την άσκηση κάθε είδους εποπτείας επί των Ο.Τ.Α.
– Ενισχύεται η ανεξαρτησία και το πεδίο αυτόνομης δράσης των Ο.Τ.Α., ως πολιτικής έκφρασης της τοπικά οργανωμένης κοινωνίας, με ταυτόχρονη σαφή διάκριση όχι μόνο της διοικητικής κ.λπ., αλλά και της πολιτικής ευθύνης κάθε επιπέδου.
– Αντί της μεθόδου της επιλεκτικής μεταφοράς αποσπασματικών και διαχειριστικού χαρακτήρα αρμοδιοτήτων από βαθμίδα σε βαθμίδα, αναπροσδιορίζονται συνολικά οι σχέσεις μεταξύ των βαθμίδων αυτών και εκπονείται ένα συνολικό και συνεκτικό σχέδιο κατανομής των αρμοδιοτήτων, με τρόπο που να μπορούν να ασκηθούν ουσιαστικά, τόσο στο σκέλος του σχεδιασμού όσο και στο σκέλος της εκτέλεσης, και αποτελεσματικά.
– Η μεταφορά των αρμοδιοτήτων σχεδιάζεται και υλοποιείται σταδιακά, λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα επιχειρησιακή και οικονομική κατάσταση των Ο.Τ.Α. και με βάση τις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις περί των δυνατοτήτων οικονομικής και έμψυχης στήριξης των Ο.Τ.Α. σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία.
– Οι Περιφέρειες μεταβάλλονται σε βασικούς θεσμούς ανάπτυξης ώστε το σύνολο του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων, πέραν των κεντρικών έργων εθνικής εμβέλειας, να υλοποιείται από τις Περιφέρειες, οι οποίες θα συμμετέχουν ουσιαστικά στον γενικό δημόσιο σχεδιασμό, συντονίζοντας και συναποφασίζοντας με τους Ο.Τ.Α., για τις παραγωγικές και κοινωνικές δράσεις της περιοχής τους.
– Εισάγονται και αναβαθμίζονται οι θεσμοί διαδημοτικής – διαπεριφερειακής – διαβαθμιδικής συνεργασίας στην κατεύθυνση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.
– Διαμορφώνονται διακριτά “μοντέλα” νησιωτικού, ορεινού, αγροτικού, αστικού Δήμου και, αντίστοιχα, νησιωτικής, ορεινής Περιφέρειας, των οποίων οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας προσαρμόζονται στις ανάγκες και τις δυνατότητές των αντίστοιχων διοικητικών δομών και των τοπικών κοινωνιών, με αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας και κατευθύνσεων στα ζητήματα αυτά.
Β. Δημοκρατία – Τοπική αυτονομία – Συμμετοχή
Αλλάζει ο τρόπος ανάδειξης των δημοτικών και περιφερειακών αρχών
– Με δεδομένο ότι το εκλογικό σύστημα είναι ο βασικός μηχανισμός εξασφάλισης της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης, καθώς και το ότι ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εξ ορισμού, προσφέρεται για την καλλιέργεια κουλτούρας διαλόγου και αναζήτησης συναινέσεων, καθιερώνεται ως σύστημα εκλογής των δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων η απλή αναλογική.
– Αξιολογείται και επανεξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησαν οι τοπικές και οι δημοτικές κοινότητες στο πλαίσιο του “Καλλικράτη”.
– Ενισχύεται η ενδοπεριφερειακή και ενδοδημοτική αποκέντρωση, με διεύρυνση του αριθμού και των αρμοδιοτήτων των τοπικών θεσμών (τοπικών συμβουλίων κ.λπ.)
Θεσπίζονται μορφές άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου
– Αναβαθμίζεται ο ρόλος των τοπικών λαϊκών συνελεύσεων με, υπό προϋποθέσεις, αποφασιστικό χαρακτήρα.
– Καθιερώνεται και ενδυναμώνεται ο θεσμός των τοπικών δημοψηφισμάτων και με λαϊκή πρωτοβουλία.
– Εισάγονται νέοι θεσμοί δημοκρατικής συμμετοχής (π.χ. ειδικά συμβούλια για μεγάλα θέματα κάθε περιοχής, υποχρέωση Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου να συζητήσει ένα θέμα, αν ζητηθεί από ορισμένο αριθμό δημοτών/πολιτών κ.λπ.).
– Θεσπίζονται διαδικασίες πραγματικής δημόσιας λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου, με υποχρεωτικό για τους αιρετούς χαρακτήρα και με συγκεκριμένες, υπό προϋποθέσεις, συνέπειες και εξετάζεται το ενδεχόμενο της ανακλητότητας των αιρετών, υπό συγκεκριμένες (αυστηρές) προϋποθέσεις.
– Εισάγεται σταδιακά, βάσει χρονοδιαγράμματος και ανάλογα με την πορεία των οικονομικών της Τ.Α., ο θεσμός του συμμετοχικού προϋπολογισμού.
Γ. Δημοσιονομική αποκατάσταση και ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας της Αυτοδιοίκησης
Ως προς τους πόρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης:
– Διασφαλίζεται και, σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών, ανιχνεύονται οι δυνατότητες σταδιακής αύξησης της κρατικής χρηματοδότησης των Ο.Τ.Α., ανάλογα με τη βελτίωση της συνολικής δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας.
– Θεσμοθετείται η αλλαγή του τρόπου επιμερισμού της κρατικής χρηματοδότησης στους Ο.Τ.Α. με θέσπιση περισσοτέρων αντικειμενικών κριτηρίων και ενδεχομένως παράλληλη θέσπιση ενός ελάχιστου ορίου ώστε να προστατεύεται η βιωσιμότητα και των πληθυσμιακά μικρότερων Δήμων.
Δ. Νέα εσωτερική, οργανωτική και λειτουργική θέσμιση της Τ.Α.
– Προωθείται η αναδιοργάνωση και ο λειτουργικός εκσυγχρονισμός του συστήματος διοίκησης και η ενίσχυση της δημοκρατικής λειτουργίας των οργάνων της μέσα από ένα νέο πλαίσιο με κύριους στόχους τον περιορισμό των δημαρχοκεντρικών – περιφερειαρχοκεντρικών χαρακτηριστικών του συστήματος και τη μείωση της εσωτερικής συγκέντρωσης της πολιτικής ισχύος σε όργανα όπως η Εκτελεστική Επιτροπή. Με τον τρόπο αυτόν ενισχύεται η δημοκρατική λειτουργία των δομών και οργάνων της Τ.Α. και κατοχυρώνεται το συλλογικό μοντέλο διοίκησης.
Ε. Ενεργοποίηση και εξέλιξη των δυνατοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού
1. Αποκαθίσταται η καταστατική θέση των αιρετών
• Συγκεντρώνονται και κωδικοποιούνται οι διάσπαρτες διατάξεις που αφορούν την καταστατική θέση των αιρετών
• Επαναξιολογείται και ενοποιείται το θεσμικό πλαίσιο (περί αδειών κ.λπ.).
• Υπάρχει ανάγκη να επανεξεταστεί το ζήτημα του επαγγελματικού ασυμβιβάστου του Δημάρχου και του Περιφερειάρχη.
• Επίσης, θα πρέπει να συζητηθεί το ζήτημα της καθιέρωσης ορίου θητειών για τους αιρετούς,
2. Βελτιώνονται οι πολιτικές για το ανθρώπινο δυναμικό
• Στο τέλος της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας και με βάση το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο που θα έχει προκύψει, εκπονείται νέος Κώδικας Αυτοδιοικητικών Υπαλλήλων, που θα εναρμονίζεται και με τις μεγάλες αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια.
• Στο σκέλος της επιχειρησιακής αναβάθμισης των Ο.Τ.Α. εκπονείται ένα στοχευμένο πρόγραμμα προσλήψεων, με ιδιαίτερη έμφαση στους μικρούς νησιωτικούς και ορεινούς Δήμους.
ΣΤ. Δημοκρατικός και κοινωνικός έλεγχος
– Προωθείται η απλοποίηση, ο συντονισμός και η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των εξωτερικών ελεγκτικών μηχανισμών και του συστήματος εποπτείας των ΟΤΑ, η θεσμοθέτηση εσωτερικού ελεγκτικού μηχανισμού σε κάθε Ο.Τ.Α. και η ενίσχυση των λειτουργιών διαφάνειας και κοινωνικού ελέγχου.
– Δημιουργείται ενιαίος φορέας ελέγχου των Ο.Τ.Α., με συλλογική και όχι μονοπρόσωπη σύνθεση, που θα ενοποιεί όλους τους επιμέρους (οικονομικούς κ.λπ.) ελέγχους.
Ζ. Ενίσχυση κοινωνικών πολιτικών των Ο.Τ.Α.
• Καθιερώνεται “τεκμήριο αρμοδιότητας” άσκησης της κοινωνικής πολιτικής υπέρ των Δήμων.
• Ενισχύεται και αναβαθμίζεται η κοινωνική υπηρεσία των Δήμων, ώστε να αναλάβει επιτελικό – συντονιστικό ρόλο, και ταυτοχρόνως ρόλο σχεδιασμού και διάγνωσης των αναγκών, συμβάλλοντας και στην ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και στη δημιουργία δικτύων.
Η. Ενίσχυση του αναπτυξιακού ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
– Αξιοποιείται σε αναπτυξιακή και κοινωνική κατεύθυνση η περιουσία των Ο.Τ.Α.
– Υπάρχει άμεση ανάγκη ο κάθε ΟΤΑ να δημιουργήσει το περιουσιολόγιο του και ο νόμος να βάζει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα να γίνει κάτι τέτοιο. Θα υπάρχει ειδικός ηλεκτρονικός κόμβος όπου κάθε ΟΤΑ θα υποχρεώνεται να ενημερώνει τις μεταβολές των περιουσιακών στοιχείων.
– Πέραν της καταγραφής, που αποτελεί το πρώτο και αυτονόητο βήμα, θα πρέπει να προβλεφθούν τα κριτήρια και οι διαδικασίες μέσω των οποίων θα αποτιμάται η αξία και η κοινωνική χρησιμότητα κάθε περιουσιακού στοιχείου, θα διαμορφώνονται διαφορετικά σενάρια αξιοποίησής του και θα αναλύεται το οικονομικό, κοινωνικό κ.λπ. κόστος και όφελος.
– Στο πλαίσιο αυτό, χωρίς να αποκλείεται η παροχή στους Ο.Τ.Α. της δυνατότητας να αξιοποιήσουν όλο το φάσμα των εργαλείων της αγοράς ακινήτων, είναι σαφές ότι η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην με κοινωνικούς/αναπτυξιακούς και όχι με οικονομικούς όρους “αξιοποίηση”, δηλαδή να προταχθεί η άμεση κοινωνική χρησιμότητα των υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων έναντι της μετατροπής τους σε πηγή εσόδων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι δύο στόχοι είναι αλληλοαποκλειόμενοι.
Αναπτυξιακά εργαλεία
– Καθιερώνεται οιονεί “τεκμήριο αρμοδιότητας” άσκησης των σχετικών με την οικονομική δραστηριότητα και ανάπτυξη αρμοδιοτήτων υπέρ των Περιφερειών.
– Δημιουργούνται θεσμικά, επιστημονικά και χρηματοδοτικά εργαλείων που θα υποστηρίξουν τον δημοκρατικό αναπτυξιακό προγραμματισμό που θα αποτελεί το κύριο εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης κάθε περιοχής σε ανοικτή διαλεκτική σχέση με τον κεντρικό σχεδιασμό.
– Καθιερώνεται ο “από τα κάτω” αναπτυξιακός σχεδιασμός στο πλαίσιο πάντα των εθνικών γενικών κατευθύνσεων και στόχων που θα λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα γνωρίσματα, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και θα ενσωματώνει τη διάσταση της τοπικότητας, τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε περιοχής, όπως αυτά θα αποφασίζονται δημοκρατικά με την ουσιαστική συμμετοχή και τη συνέργεια των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιοχής, της αυτοδιοίκησης, των κοινωνικών κινημάτων.
Θ. Στήριξη και προαγωγή της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας από τους Ο.Τ.Α.
• Στο πλαίσιο της επανοικοδόμησης του κοινωνικού κράτους, συμπληρωματικό ρόλο πρέπει να έχει η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
• Παράλληλα με ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος, θα καταστεί εφικτό ένα πρότυπο μοντέλο αυτοδιαχείρισης της προσφοράς, της κατανάλωσης και της κάλυψης επιπλέον αναγκών σε υπηρεσίες και αγαθά σε τοπικό επίπεδο, καθώς και η αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πόρων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
